Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie - muzeum.rypin.eu

Badania - perspektywy - ocalenie. Badania wykopaliskowe na stanowisku numer 3 w Starym Rypinie

Badania wykopaliskowe na stanowisku numer 3 w Starym Rypinie (Starorypin, gm. Rypin, woj. kujawsko - pomorskie) prowadzone w 2008, 2009, 2014 i 2015 roku, przyczyniły się do zidentyfikowania nawarstwień osadowych kultury pomorskiej, wczesnośredniowiecznych, omawianych w tym tekście późnośredniowiecznych, a także cmentarzyska późnośredniowiecznego.

            Rozpoznanie tego rozległego stanowiska należy uznać jednak za sondażowe, a tezy zbudowane na podstawie dotychczasowych badań za wstępne, aczkolwiek bardzo rokujące badawczo. Wyniki badań metodami nieinwazyjnymi, a także informacje w źródłach pisanych wskazują na wielki potencjał tej części zespołu osadniczego w Starym Rypinie.

            W bardzo wstępnym rozpoznaniu tego interesującego założenia osadniczego, dla omawianego w niniejszej pracy okresu późnego średniowiecza informacje otrzymaliśmy podczas prac wykopaliskowych przeprowadzonych w 2015 roku, w sondażowych wykopach badawczych 6/15 (2 x 5 m) i 7/15 (2 x 4 m), zlokalizowanych w południowej części tej wysoczyzny morenowej oraz w wyniku weryfikacji tego stanowiska metodami nieinwazyjnymi w 2014 i 2016 roku. W wykopie 6/15 zarejestrowano pięć obiektów kulturowych (45, 46, 47, 48, 49), natomiast w wykopie 7/15 wydzielono trzy obiekty (50, 51, 52). Szczególnie interesujący okazał się obiekt 50 - dobrze zachowany relikt pieca późnośredniowiecznego, zaawansowany konstrukcyjnie, który pierwotnie mógł posiadać wiatę lub być związany z budynkiem mieszkalnym, czy gospodarczym. Piece tego typu miały różnorakie zastosowanie, na przykład do wypieku chleba, suszenia, wędzenia pożywienia i inne. Obecność pieca sugeruje na gospodarczy lub gospodarczo - mieszkalny charakter tej części stanowiska. 

Zarówno w wykopie 6/15, jak i 7/15 w ich części południowej nawarstwienia kulturowe oraz warstwa naturalna pozwalają określać koniec zamieszkałego plato w średniowieczu, wskazując także na istnienie w tym miejscu czegoś w postaci zagrody, płotu, bliżej nieokreślonej konstrukcji (czego pozostałością jest warstwa 13/15).

W wykopie 7/15, szczególnie w profilu S-E widoczna jest także dwufazowość użytkowania tej przestrzeni w późnym średniowieczu. Podkreślenia wymaga fakt, że w tej części stanowiska numer 3 praktycznie nie występują ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (z wyjątkiem ceramiki na złożu wtórnym), a pozyskany materiał zabytkowy z zachowanym kontekstem stratygraficznym jest późnośredniowieczny.

Obecność warstw i obiektów kulturowych datowanych na późne średniowiecze można wiązać, z funkcjonującym prawdopodobnie w tym miejscu miastem, a dokładniej jego rubieży. Historycy są bowiem zgodni, że przy grodzie w Starym Rypinie na początku XIV wieku istniało podgrodzie, nazywane w źródłach pisanych miastem. Według Janusza Bieniaka (1990, s. 217) zamysł założenia miasta w Starym Rypinie zrodził się jeszcze przed 1323 rokiem, czego wyrazem jest fundacja kościoła pod wezwaniem Błogosławionej Dziewicy Marii i apostołów Piotra i Pawła, szpitala oraz sprowadzenie bożogrobców (Bieniak 1990, s. 214-218). Jan Wroniszewski twierdzi, że lokacja ta na prawie niemieckim nastąpiła pomiędzy 24.VI.1323 a 26.III.1326 rokiem i związana była z koniecznością rekonstrukcji gospodarczej i osadniczej ziemi dobrzyńskiej po najeździe litewskim z września 1323 roku (Wroniszewski 2010, s. 104-108). W zachowanych źródłach pisanych z datą 1326 po raz pierwszy wymieniony zostaje Rypin, jako miasto i nie ma najmniejszych wątpliwości, że określenie to odnosi się już do Starego Rypina. Dalej cytując Ambrożego Boguckiego: Z dokumentu biskupa płockiego z 1326 r. i z dokumentu dla bożogrobców z 1349 r. dowiadujemy się m.in., że przy grodzie kasztelańskim w Starorypinie istniało na początku XIV w. miasto (civitas). W mieście tym była kaplica Św. Marii Magdaleny (1355) i łaźnia (1351). Pod miastem bożogrobcy zbudowali na początku XIV w. kościół NMP i Św. Piotra i Pawła oraz szpital (1323). Pod grodem nad rzeczką Linowną był młyn wodny ze stawem rybnym (1349, 1351). W XIII w., a zapewne także na początku XIV w., była w Starorypinie komora celna (Bogucki 1974, s. 79-80).

Postawić można tezę, że cmentarzysko omówione w tym tomie, stanowiło także część opisywanego przez historyków miasta, ale dopiero po podjęciu prac wykopaliskowych na dużą skalę będzie można skruszyć dzisiejsze hipotezy i niejako wskrzesić to miejsce. Dziś to pole uprawne, położone pomiędzy głębokimi jarami, sukcesywnie niszczone w wyniku intensywnych prac rolnych. A nie wykluczone, że właśnie na tym wielokulturowym stanowisku numer 3 należy szukać obiektów sakralnych, domów włodarzy i zwykłych ludzi oraz zapewne wiele innych pozostałości życia i śmierci. To zapomniane miasto czeka na swoje właściwe badania, ponieważ oprócz prospekcji nieinwazyjnej rozpoznane jest punktowo. W ostatnich latach archeolodzy znaleźli już kilka takich zaginionych średniowiecznych miast, w tym Barczewko (Alt Wartenburg), Stare Szamotuły, Nieszawę i Dzwonowo. Po kolejnych badaniach wykopaliskowych i nieinwazyjnych do listy tej dołączyć może Stary Rypin. Stanowisko to powinno też zostać objęte ochroną konserwatorską, a dotychczas przeprowadzone prace można traktować jako punkt wyjścia do dalszych interdyscyplinarnych badań.

Autor: dr J. Lewandowska

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego